Trong tiến trình lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc, bên cạnh con đường cứu nước theo xu hướng bạo động vũ trang, còn có con đường cứu nước mới theo xu hướng cải cách ôn hòa. Con đường này có sức hút mạnh mẽ,  ảnh hưởng lớn đến tư tưởng, trình độ giác ngộ và tinh thần đấu tranh của nhân dân. Thời cận đại, Quảng Nam với lợi thế có hai cảng lớn là cảng Hội An và cảng Đà Nẵng, là môi trường thuận lợi cho việc tiếp thu các tư tưởng tiến bộ từ bên ngoài. Nhờ vậy, nơi đây đóng vai trò quan trọng trong các trào lưu cải cách hay phong trào Duy tân và cũng là vùng đất sản sinh ra nhiều người con ưu tú, có đóng góp tiêu biểu trong các trào lưu này, điển hình là Nguyễn Thành Ý, Phạm Phú Thứ, Trần Quý Cáp, Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng. Trong phạm vi bài viết, chúng tôi sẽ tìm hiểu rõ hơn những nhân vật cải cách, duy tân tiêu biểu ở Quảng Nam nửa cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX. Qua đó, phần nào thấy được vị trí của vùng đất và con người Quảng Nam trong tiến trình lịch sử dân tộc.