Bài viết này xem xét các mô hình ứng xử với di sản và các mô thức tổ chức không gian bảo tồn di sản tại Việt Nam và trên thế giới. Kết quả nghiên cứu cho thấy có ba mô hình ứng xử chính: Thôn tính di sản, cạnh tranh di sản và cộng sinh di sản. Trong đó, mô hình cộng sinh di sản được xem là hiệu quả nhất để dung hòa giữa bảo tồn và phát triển. Mô hình này tổ chức không gian đô thị thành các khu vực chuyên biệt như khu lịch sử trung tâm, khu du lịch trung tâm và khu thương mại trung tâm. Bài viết cũng giới thiệu các mô thức tổ chức không gian di sản và cộng đồng dân cư, trong đó nổi bật là mô thức cộng đồng chung sống với vai trò chủ nhân của cộng đồng địa phương trong bảo tồn di sản. Ngoài ra, các đặc trưng của “đô thị di sản” cũng được đề xuất và một số đồ án quy hoạch tại các đô thị di sản tiêu biểu tại Việt Nam dựa trên mô hình cộng sinh di sản và mô thức cộng đồng chung sống được đề cập.