Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là nhà thơ yêu nước tiêu biểu ở Việt Nam thế kỷ XIX mà còn là tác giả tiêu biểu bậc nhất của bộ phận văn học chống chủ nghĩa thực dân. Cuộc đời và tác phẩm của ông đã được miêu tả, phân tích khá chi tiết trong rất nhiều công trình khảo cứu, nghiên cứu ở cả hai miền Nam, Bắc trước năm 1975, từ sau năm 1975 đến nay, ở trong và ngoài nước và từ nhiều góc độ khác nhau. Bài báo này chỉ đi sâu “nội soi” con người nhà nho của Nguyễn Đình Chiểu để làm sáng tỏ thêm một số khía cạnh thuộc về tư tưởng, tình cảm và đặc biệt là dấu ấn văn hóa thời đại trong con người và sáng tác của ông. Bài báo “nội soi” hai khía cạnh nổi bật: 1) những vỉa văn hóa truyền thống phương Đông nhìn qua tiểu sử, cuộc đời và hành trạng của Nguyễn Đình Chiểu; và 2) sự tiếp xúc giao thoa của hai truyền thống lớn Đông - Tây ở Nguyễn Đình Chiểu – những điểm nghẽn và sự tương nhượng văn hóa.